کبد چرب غیرالکلی چیست؟ + علائم، علت‌ها و بهترین درمان

تشخیص زودهنگام کبد چرب غیرالکلی به ترکیبی از شرح حال دقیق، معاینه، آزمایش‌های خونی و تصویر برداری تکیه دارد. هدف، تأیید وجود استئاتوز و برآورد خطر التهاب و فیبروز است تا برنامه درمانی درست تنظیم شود.

روش‌های اصلی

1) شرح حال و ارزیابی ریسک

• سن، شاخص توده بدنی، دور کمر، سابقه خانوادگی بیماری‌های کبدی

• وجود دیابت نوع ۲، پیش دیابت، اختلال چربی خون، پرفشاری خون

• الگوی تغذیه، مصرف نوشیدنی‌های قندی، سطح فعالیت بدنی

• بررسی مصرف الکل و داروهای مستعد استئاتوز مانند آمیودارون، متوترکسات، والپروات، تاموکسیفن، کورتیکواستروئیدها

2) آزمایش‌های خونی پایه

• آنزیم‌های کبدی: ALT و AST ممکن است طبیعی یا بالا باشند. نسبت ALT به AST معمولا در NAFLD بالاتر است

• پروفایل لیپیدی: تری گلیسرید و LDL اغلب بالا، HDL پایین

• قند ناشتا، HbA1c، انسولین ناشتا برای ارزیابی مقاومت به انسولین

• شمارش سلول‌های خونی و پلاکت برای استفاده در فرمول‌های فیبروز

• مارکرهای رد علل دیگر: HBsAg، HCV Ab در صورت لزوم، آهن و فریتین برای هموکروماتوز، TSH برای اختلال تیروئید، آنتی بادی‌های خودایمنی در تشخیص افتراقی

3) تصویر برداری

• سونوگرافی کبد: روش در دسترس و کم هزینه برای مشاهده افزایش اکوژنیسیته سازگار با استئاتوز

• الاستوگرافی گذرا یا FibroScan اگر موجود باشد: اندازه گیری سفتی کبد برای برآورد فیبروز و CAP برای کمی سازی چربی

• MRI-PDFF در مراکز پیشرفته: دقیق ترین روش غیرتهاجمی برای اندازه گیری درصد چربی کبد

• CT نقش محدودی دارد به علت اشعه و حساسیت کمتر برای درجات خفیف

نمره گذاری غیرتهاجمی فیبروز

در بیماران با استئاتوز، تخمین فیبروز اهمیت بالینی دارد چون تعیین کننده پیگیری و ارجاع است.

FIB-4

ورودی‌ها: سن، AST، ALT، پلاکت

• مقدار پایین آستانه: خطر پایین فیبروز قابل چشم پوشی

• بازه خاکستری: نیاز به ارزیابی تکمیلی مثل الاستوگرافی

• مقدار بالای آستانه: احتمال فیبروز بالاتر، ارجاع به فوق تخصص

NAFLD Fibrosis Score

ورودی‌ها: سن، BMI، دیابت یا قند خون، AST، ALT، پلاکت، آلبومین

• اسکور پایین: فیبروز پیشرفته بعید

• اسکور بالا: احتمال فیبروز پیشرفته، بررسی تخصصی

نکته مهم: اگر آنزیم‌ها طبیعی باشند، فیبروز منتفی نیست. تصمیم بالینی باید بر ترکیب اسکورها، تصویر برداری و ریسک متابولیک تکیه کند.

بیوپسی کبد چه زمانی لازم است

• شک به استئاتوهپاتیت فعال با ریسک فیبروز پیشرفته و نتایج متناقض در تست‌های غیرتهاجمی

• تردید تشخیصی بین علل مختلف بیماری کبد

• برنامه ریزی برای کارآزمایی درمانی در مراکز تخصصی

الگوریتم پیشنهادی در مطب

1. غربالگری بیماران پرخطر مانند دیابت نوع ۲ و چاقی شکمی

2. آزمایش‌های پایه و سونوگرافی

3. محاسبه FIB-4 یا NAFLD Fibrosis Score

4. اگر ریسک پایین است برنامه اصلاح سبک زندگی و پیگیری 6 تا 12 ماهه

5. اگر ریسک متوسط یا بالا است انجام الاستوگرافی و در صورت تأیید ارجاع تخصصی